کنگره بیوتکنولوژی جمهوری اسلامی ایران: پیشگام در توسعه علم و صنعت زیست‌فناوری
کنگره بیوتکنولوژی
نقش محوری انجمن بیوتکنولوژی ایران در پیشرفت زیست‌فناوری کشور
بیوتکنولوژی، به عنوان یکی از هفت فناوری کلیدی قرن حاضر و “فناوری دست اول هزاره سوم”، نقشی حیاتی در توسعه پایدار و تأمین نیازهای اساسی بشر در حوزه‌های سلامت، امنیت غذایی، صنعت و محیط زیست ایفا می‌کند. در ایران، انجمن بیوتکنولوژی جمهوری اسلامی ایران (IBS)، به عنوان نهادی علمی و بین‌رشته‌ای، از زمان تأسیس خود در سال ۱۳۷۶ ، نقشی بی‌بدیل در سازماندهی و پیشبرد این حوزه ایفا کرده است. این انجمن که مجوز خود را از کمیسیون انجمن‌های علمی ایران (تحت نظارت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری) دریافت کرده است، هر دو سال یک بار کنگره ملی و بین‌المللی بیوتکنولوژی جمهوری اسلامی ایران را برگزار می‌کند. این گردهمایی‌ها نه تنها بستری برای تبادل آخرین دستاوردهای علمی و فناوری فراهم می‌آورند، بلکه به عنوان کاتالیزوری برای تجاری‌سازی، تقویت همکاری‌های بین‌رشته‌ای و شکل‌دهی به سیاست‌گذاری‌های ملی عمل می‌کنند.
سیر تحول کنگره‌های ملی و بین‌المللی بیوتکنولوژی ایران
اولین کنگره ملی بیوتکنولوژی ایران در تاریخ ۳ تا ۵ اسفند ۱۳۷۸ (فوریه/مارس ۲۰۰۰) در تهران، دانشگاه تربیت مدرس برگزار شد. از آن زمان، این کنگره‌ها به صورت منظم و دوسالانه توسط انجمن بیوتکنولوژی جمهوری اسلامی ایران و با همکاری دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی معتبر کشور برگزار شده‌اند. این تناوب پایدار، نشان‌دهنده تعهد انجمن به پویایی و به‌روزرسانی مداوم جامعه علمی و صنعتی بیوتکنولوژی در ایران است.
نقطه عطف در تاریخ این کنگره‌ها، برگزاری نهمین کنگره ملی و اولین کنگره بین‌المللی بیوتکنولوژی جمهوری اسلامی ایران در تاریخ ۳ تا ۵ خرداد ۱۳۹۴ (می/ژوئن ۲۰۱۵) در مرکز همایش‌های بین‌المللی دانشگاه شهید بهشتی بود. جامعه بیوتکنولوژی ایران با برداشتن این گام مهم، بلوغ خود و تمایلش را به تعاملات گسترده‌تر جهانی، جذب دانش بین‌مللی و ایفای نقشی فعال در گفتمان علمی جهان نشان می‌دهد.
از اولین دوره با حضور محدودتر تا سیزدهمین کنگره ملی و پنجمین کنگره بین‌المللی در تاریخ ۱۶ تا ۱۸ مهر ۱۴۰۲ (اکتبر ۲۰۲۳) در دانشگاه شهید بهشتی ، این همایش‌ها شاهد رشد چشمگیر در تعداد مقالات ارسالی و مشارکت گسترده متخصصان، سیاست‌گذاران و صنعتگران بوده‌اند. حتی در شرایط خاص مانند همه‌گیری کووید-۱۹، دوازدهمین کنگره ملی و چهارمین کنگره بین‌المللی در سال ۱۴۰۰ (۲۰۲۱) به صورت مجازی برگزار شد. این امر نه تنها انعطاف‌پذیری و تداوم فعالیت‌های علمی را نشان می‌دهد، بلکه توانایی انجمن را در بهره‌گیری از فناوری‌های نوین برای حفظ ارتباطات علمی در شرایط چالش‌برانگیز برجسته می‌سازد.
چشم‌انداز آینده این کنگره‌ها نیز روشن است. انجمن بیوتکنولوژی ایران، ششمین کنگره بین‌المللی و چهاردهمین کنگره ملی بیوتکنولوژی را در تاریخ ۳۰ مهر تا ۲ آبان ۱۴۰۴ با شعار محوری « بیوتکنولوژی؛ پیشران اقتصاد نوین در خدمت سلامت، کشاورزی و صنعت» برنامه‌ریزی کرده‌است.
جدول ۱: تاریخچه کنگره‌های ملی و بین‌المللی بیوتکنولوژی ایران (توسط انجمن بیوتکنولوژی ایران)
| ردیف | عنوان همایش (ملی / بین‌المللی) | سال برگزاری (شمسی) | سال برگزاری (میلادی) | محل برگزاری | رئیس همایش | شعار/نکات برجسته |
| ۱ | اولین همایش ملی بیوتکنولوژی | ۱۳۷۸ | ۲۰۰۰ | تهران، دانشگاه تربیت مدرس | دکتر مصطفی معین (وزیر علوم) | |
| ۲ | دومین همایش ملی بیوتکنولوژی | ۱۳۸۰ | ۲۰۰۱ | کرج، پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی | دکتر عیسی کلانتری (وزیر جهاد کشاورزی) | |
| ۳ | سومین همایش ملی بیوتکنولوژی | ۱۳۸۲ | ۲۰۰۳ | مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد | دکتر مصطفی معین (وزیر علوم) | |
| ۴ | چهارمین همایش ملی بیوتکنولوژی | ۱۳۸۴ | ۲۰۰۵ | کرمان، مرکز بین‌المللی علوم و تکنولوژی پیشرفته | دکتر جعفر توفیقی (وزیر علوم) 2 | |
| ۵ | پنجمین همایش ملی بیوتکنولوژی | ۱۳۸۶ | ۲۰۰۷ | تهران، سالن اجلاس سران | دکتر کامران باقری لنکرانی (وزیر بهداشت) | |
| ۶ | ششمین همایش ملی بیوتکنولوژی | ۱۳۸۸ | ۲۰۰۹ | تهران، سالن همایش‌های برج میلاد | دکتر واعظ زاده (معاون علم و فناوری رئیس‌جمهور) | |
| ۷ | هفتمین همایش ملی بیوتکنولوژی | ۱۳۹۰ | ۲۰۱۱ | تهران، پژوهشگاه نیرو | دکتر محمدعلی ملبوبی (رئیس انجمن بیوتکنولوژی) | |
| ۸ | هشتمین همایش ملی بیوتکنولوژی و چهارمین همایش ملی ایمنی زیستی | ۱۳۹۲ | ۲۰۱۳ | دانشگاه تهران | دکتر محمدعلی ملبوبی و دکتر بهزاد قره‌یاضی | |
| ۹ | نهمین همایش ملی و اولین همایش بین‌المللی بیوتکنولوژی | ۱۳۹۴ | ۲۰۱۵ | تهران، مرکز همایش‌های بین‌المللی دانشگاه شهید بهشتی | دکتر مصطفی قانعی (دبیر ستاد توسعه زیست‌فناوری) | |
| ۱۰ | دهمین همایش ملی و دومین همایش بین‌المللی بیوتکنولوژی | ۱۳۹۶ | ۲۰۱۷ | کرج، موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر | دکتر مصطفی قانعی (دبیر ستاد توسعه زیست‌فناوری) | |
| ۱۱ | یازدهمین همایش ملی و سومین همایش بین‌المللی بیوتکنولوژی | ۱۳۹۸ | ۲۰۱۹ | تهران، مرکز همایش‌های رازی | دکتر سیروس زینلی (رئیس انجمن بیوتکنولوژی) | |
| ۱۲ | دوازدهمین همایش ملی و چهارمین همایش بین‌المللی بیوتکنولوژی | ۱۴۰۰ | ۲۰۲۱ | مجازی (پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست‌فناوری) | دکتر سیروس زینلی (رئیس انجمن بیوتکنولوژی) | «سده ۱۴۰۰: زیست‌فناوری برای امنیت غذایی و سلامت»، برگزاری مجازی به دلیل کووید-۱۹ |
| ۱۳ | سیزدهمین همایش ملی و پنجمین همایش بین‌المللی بیوتکنولوژی | ۱۴۰۲ | ۲۰۲۳ | تهران، دانشگاه شهید بهشتی | دکتر جواد محمدی | «جهان آینده؛ جهان بیوتکنولوژی است» |
| ۱۴ | چهاردهمین همایش ملی و ششمین همایش بین‌المللی بیوتکنولوژی | ۱۴۰۴ | ۲۰۲۵ | تهران، دانشگاه شهید بهشتی | (برنامه‌ریزی شده) | بیوتکنولوژی؛ پیشران اقتصاد نوین در خدمت سلامت، کشاورزی و صنعت |
محورهای کلیدی و دستاوردهای برجسته کنگره بیوتکنولوژی
محورهای کنگره بیوتکنولوژی ایران، آینه‌ای پویا از پیشرفت‌های جهانی و نیازهای ملی در این حوزه هستند. این محورها به طور چشمگیری گسترش یافته و شامل موضوعات روز و استراتژیک‌تری شده‌اند که نشان‌دهنده بلوغ و تنوع این علم در ایران است.
محورهای اصلی کنگره‌ها در طول سالیان متمادی شامل موارد زیر بوده است:
- بیوتکنولوژی پزشکی و دارویی: شامل زیست‌داروها، سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی، ژن‌درمانی، واکسن‌ها و داروهای نوترکیب.
- بیوتکنولوژی گیاهی: شامل مهندسی ژنتیک، ژنومیکس و زیست‌شناسی گیاهی، کشت بافت، محصولات تراریخته و ایمنی زیستی.
- بیوتکنولوژی جانوری: شامل تولید خوراک، بهنژادی و تولیدمثل، حیوانات تراریخته.
- بیوتکنولوژی میکروبی، صنعتی و محیط زیست: شامل زیست انرژی، زیست‌پالایی، و کاربرد بیوتکنولوژی در نفت، گاز و پتروشیمی.
- بیوانفورماتیک و زیست‌شناسی سامانه‌ها/مصنوعی: شامل الگوریتم‌های زیستی، داده‌کاوی، پروتئومیکس، متابولومیکس و ژنومیکس.
- نانوبیوتکنولوژی: شامل نانوزیست‌حسگرها و نانوداروها.
- مباحث نظری و سیاستی: شامل اخلاق، فقه، حقوق، سیاست‌گذاری و مدیریت، و اقتصاد و تجاری‌سازی بیوتکنولوژی.
- تقدیر از پیشگامان: انتخاب و معرفی “چهره‌های تاثیرگذار” و “دانشور جوان برتر” بیوتکنولوژی کشور در مراسم افتتاحیه کنگره‌ها، به تقدیر از پیشگامان این حوزه و تشویق نسل جوان برای ادامه راه کمک می‌کند.
تأثیر کنگره‌ها بر توسعه بیوتکنولوژی در ایران
کنگره‌های بیوتکنولوژی ایران به عنوان “پلی ارتباطی میان دانشگاه، صنعت و سیاست‌گذاران” عمل می‌کنند. این گردهمایی‌ها فرصت‌های بی‌نظیری برای شبکه‌سازی، ایجاد مشارکت‌های استراتژیک بین شرکت‌های نوپا و صنایع بزرگ، و تبادل تجربیات فنی و تخصصی فراهم می‌آورند. حضور پررنگ شرکت‌های دانش‌بنیان و رونمایی از محصولات جدید در بخش نمایشگاهی کنگره‌ها، گواه این تعامل پویا و مؤثر است. یکی از اهداف کلیدی همایش‌ها، “تسهیل تجاری‌سازی فناوری‌های نوین و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان” است. این رویدادها با معرفی فرصت‌های سرمایه‌گذاری و جلب توجه سرمایه‌گذاران و تحلیلگران مالی، به هدایت بازار سرمایه به سمت بیوتکنولوژی و ورود آن به زندگی مردم کمک می‌کنند. هدف‌گذاری دستیابی به سه درصد از سهم بازار جهانی بیوتکنولوژی تا افق ۱۴۰۴ (۲۰۲۵) که با همکاری انجمن‌های علمی و افراد فرهیخته کشور انجام خواهد شد، نشان از این رویکرد قوی به تجاری‌سازی دارد.
کنگره‌ها با جلب توجه مسئولین کشور (سیاست‌مداران، قانون‌گذاران و اعضای دولت) به اهمیت بیوتکنولوژی و پیشرفت‌های آن، در “شکل‌دهی به سیاست‌ها و سرمایه‌گذاری‌های ملی” نقش دارند. حضور مقامات عالی‌رتبه دولتی به عنوان رؤسای کنگره‌ها و هدف صریح “جلب توجه سیاست‌گذاران” و “ارائه راه‌حل به سیاست‌گذاران” از طریق قطعنامه‌ها ، نشان‌دهنده یک دیپلماسی علمی پیچیده در ایران است. این کنگره‌ها به عنوان یک سازوکار حیاتی برای جمع‌آوری اجماع علمی و ترجمه یافته‌های تحقیقاتی پیچیده به توصیه‌های عملی برای سیاست‌گذاری ملی و برنامه‌ریزی استراتژیک عمل می‌کنند.
کنگره ملی و بین‌المللی بیوتکنولوژی ایران گردهمایی تخصصی دوسالانه است که توسط انجمن بیوتکنولوژی ایران از سال ۱۳۷۸ برگزار می‌شود. این رویداد با سه هدف اصلی:
۱. ارائه آخرین دستاوردهای علمی پژوهشی در حوزه‌های پزشکی، کشاورزی و صنعتی
۲. ایجاد پل ارتباطی بین دانشگاه‌ها، صنعت و سیاست‌گذاران
۳. تسریع تجاری‌سازی فناوری‌ها و تقویت اکوسیستم نوآوری
به عنوان مهم‌ترین رویداد زیست‌فناوری کشور شناخته می‌شود.
کنگره‌ی بیوتکنولوژی ۱۴۰۴ در تاریخ ۳۰ مهر الی ۲ آبان ماه برگزار می‌شود
تهران، اوین، ميدان شهيد شهرياری، دانشگاه شهیدبهشتی
زیست‌فناوری صنعت و محیط زیست
زیست‌فناوری جانوری، آبزیان، دامپزشکی و حیات وحش
زیست‌فناوری پزشکی
زیست‌فناوری گیاهی
بیوانفورماتیک و هوش‌مصنوعی
مباحث نظری
